dissociatief

Dissociatief is een term die wordt gebruikt in de psychologie en psychiatrie om processen en verschijnselen te beschrijven waarbij bewustzijn, geheugen, identiteit of de ervaring van de realiteit tijdelijk los raken van elkaar. Dissociatie kan optreden als een copingmechanisme bij hevige stress of trauma. In veel gevallen is dissociatie een normatief en kortstondig verschijnsel (bijvoorbeeld dagdromen of afdwalen tijdens een saaie taak). Bij sommige mensen ontstaan echter invaliderende of chronische dissociatieve stoornissen.

Verschijnselen variëren maar omvatten doorgaans depersonalisatie (gevoel jezelf van buitenaf waar te nemen) en derealisatie (gevoel dat de omgeving onwerkelijk is); dissociatieve amnesie (onvermogen om belangrijke herinneringen op te halen, vaak gerelateerd aan trauma); en, bij sommige personen, dissociatieve identiteitsstoornis (DIS), waarbij twee of meer onderscheiden identiteiten of persoonlijkheidstoestanden aanwezig zijn. Minder ingrijpende vormen, zoals tijdelijke detachering van aandacht tijdens stress, vallen onder normale dissociatie. Dissociatieve symptomen kunnen voorkomen bij PTSS en andere traumagerelateerde stoornissen.

Oorzaken en risicofactoren: traumatische ervaringen, vooral in de jeugd, verwaarlozing en langdurige ernstige stress zijn belangrijke risicofactoren. Een combinatie van psychologische factoren, neurobiologie en genetische predispositie kan meespelen. Dissociatie dient vaak als automatische copingstrategie: het verdunt pijnlijke emoties en herinneringen maar maakt genezing lastiger als het chronisch wordt.

Diagnose en behandeling: diagnose gebeurt door getrainde professionals via interview en, waar mogelijk, gestandaardiseerde vragenlijsten, met verwijzingen naar de DSM-5-TR of ICD-11 criteria. Behandeling richt zich op stabilisatie, traumaverwerking en integratie van ervaringen. Evidence-based therapieën omvatten traumagerichte cognitieve therapieën en EMDR, evenals grondingstechnieken en regelmatige psychotherapie. Medicatie kan worden ingezet voor comorbide symptomen zoals depressie of angst, maar is geen behandeling voor dissociatie zelf. Langdurige behandeling is vaak nodig.

Prognose en weerbaarheid: herstelkansen variëren; vroege herkenning en consistente behandeling verbeteren uitkomsten. Het stigma rondom dissociatieve stoornissen kan hinderlijk zijn voor hulpzoeken. Wereldwijd zijn voortdurende inspanningen nodig om detectie, begrip en behandeling te verbeteren.