Dissociatie

Dissociatie is het proces waarbij een geheel uiteenvalt in afzonderlijke onderdelen die op zichzelf kunnen bestaan. In de scheikunde en de natuurkunde verwijst dissociatie vaak naar het uiteenvallen van moleculen of bindingen onder invloed van oplosmiddelen of energie. In de chemie betekent dissociatie meestal dat een stof in oplossing splitst in ionen, bijvoorbeeld natriumchloride dat splitst in Na+ en Cl−. In de natuurkunde kan dissociatie slaan op het verbreken van bindingen door energie, zoals bij fotodissociatie. In de psychologie verwijst dissociatie naar een verdedigingsmechanisme waarbij gedachten, herinneringen, gevoelens of zintuiglijke ervaringen tijdelijk losgekoppeld raken van het bewustzijn, vaak als reactie op trauma.

Bij psychische dissociatie kan sprake zijn van een continuüm van verschijnselen, variërend van milde dagdromen tot ernstige, disruptieve symptomen. In klinische context worden dissociatieve stoornissen onderscheiden, waaronder dissociatieve amnesie (verlies van persoonlijke herinneringen buiten normale vergeetachtigheid), depersonalisatie-derealisatestoornis (gevoelens van losstaan van zichzelf of de omgeving) en dissociatieve identiteitsstoornis (voortdurende aanwezigheid van twee of meer identiteiten of identiteitstoestanden). Trauma's, chronische stress en complexe traumatisering zijn belangrijke risicofactoren. De prevalentie is variabel en moeilijk te schatten, deels door onderrapportage.

Diagnose vindt plaats door gespecialiseerde zorgprofessionals via klinische evaluatie en, indien nodig, gestandaardiseerde instrumenten. Behandeling richt zich op traumaverwerking en stabilisatie, meestal met traumagerichte psychotherapie zoals EMDR, cognitieve en vormen van interne-weringspsychotherapie. Medicatie kan worden ingezet voor comorbide aandoeningen zoals depressie of angst, maar verdwijnt dissociatie zelden als afzonderlijk syndroom. De term heeft historische wortels in de 19e eeuw en weerspiegelt het idee van afzonderlijke mentale of chemische deeltjes die tijdelijk loskomen.