Kortisolspiegel

Kortisolspiegel verwijst naar de concentratie cortisol in het bloed, speeksel of urine. Cortisol is een steroidhormoon geproduceerd door de bijnierschors en maakt deel uit van de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (HPA-as). Het speelt een centrale rol bij de reactie op stress, de stofwisseling, de bloeddruk en de immuunfunctie.

Regulatie vindt plaats via een reeks hormonen: de hypothalamus brengt CRH (corticotropine-releasing hormone) tot expressie, wat stimulerend werkt voor de hypofyse tot afgifte van ACTH. ACTH stimuleert de bijnienschors tot cortisolproductie. Cortisol onderdrukt via negatieve feedback CRH en ACTH wanneer het niveau hoog is. Het niveau volgt doorgaans een circadiaan patroon: meestal hoger in de ochtend en lager in de avond; dergelijke ritmestoornissen kunnen optreden door stress, ziekte, jetlag of slaaptekort.

Metingen van de kortisolspiegel kunnen gebeuren in bloed, speeksel of urine. Speeksel- en bloedvrije cortisolmetingen geven inzicht in de functionele hoeveelheid; 24-uurs urinecortisol geeft de totale excretie. Referentiewaarden variëren per laboratorium en meetmethode, en zijn sterk afhankelijk van tijdstip van de dag.

Verhoogde cortisolspiegels (hypercortisolisme) treden op bij een Cushing-syndroom of bij langdurige stress en kunnen leiden tot gewichtstoename, hypertensie, glucoseproblemen en spierzwakte. Verlaagde spiegels (hypocortisolisme) komen voor bij Addison's ziekte of bij bepaalde bijnierschorsinsufficiënties en kunnen uitputting, vermoeidheid en lage bloeddruk veroorzaken. Diagnostiek kan onder meer bestaan uit dexamethon-suppressietesten of ACTH-stimulatietesten.

Behandelingen richten zich op de onderliggende oorzaak en kunnen bestaan uit medische therapie, chirurgie of aanpassing van medicatie. Leefstijl—regelmatige slaap, stressreductie en gezond dieet—kan een rol spelen bij het handhaven van een normaal cortisolritme, maar afwijkingen moeten door zorgverleners worden beoordeeld.