urinestenen

Urinestenen zijn harde kristallen die zich vormen in de urinewegen, meestal in de nieren of de urineleiders. Ze ontstaan wanneer bepaalde stoffen in geconcentreerde urine kunnen kristalliseren en samenklonteren. De meest voorkomende typen zijn calciumoxalaatstenen, calciumfosfaatstenen, urinezuurstenen, struviiet (magnesiumammoniumfosfaat) stenen en cystinestones. De samenstelling bepaalt de behandeling en de kans op recidive.

Oorzaken en risicofactoren zijn onder meer onvoldoende vochtinname, uitdroging, warm weer, een hoog natrium- of oxalaatrijk dieet, excessief eiwit- en suikergebruik, obesitas en metabole aandoeningen zoals jicht. Erfelijkheid speelt ook een rol. Mannen hebben vaker last dan vrouwen en de piek ligt meestal tussen de twintig en veertig jaar. Relevante factoren voor recidive zijn onder meer eerdere stenen en blijvende urineafwijkingen.

Symptomen variëren; veel stenen geven aanvankelijk geen klachten. Bij aanwezigheid van pijn kan er plotseling hevige flank- of rugpijn optreden die naar de lies uitstraalt, vergezeld van bloed in de urine, frequentie of aandrang, en misselijkheid of braken. Bij verdenking van een steen is diagnostiek gericht op beeldvorming en urine- en bloedonderzoek. De gouden standaard is niet-contrast CT-scan; echografie kan bij bepaalde patiënten gebruikt worden; röntgenfoto’s kunnen helpen bij calciumstenen.

Behandeling hangt af van de grootte, ligging en symptomen. Kleine stenen kunnen vaak vanzelf passeren met veel vocht en pijnstilling. Medicatie zoals alfa-blokkers kan passage vergemakkelijken. Grotere stenen kunnen worden vergruisd met extracorporele schokgolflithotripsie (ESWL), of verwijderd via ureteroscoop met laser of via een percutane nefrolithotomie. Antibiotica zijn nodig bij infectie.

Preventie richt zich op voldoende vocht, matiging van natrium en oxalaatrijke voedingsmiddelen, passende calciuminname, en soms medicatie zoals citrate, allopurinol of diuretica bij specifieke stenen. De kans op terugkeer is aanwezig, waardoor vervolgmonitoring belangrijk blijft.