Prikkelbaarheid

Prikkelbaarheid is een term die in de psychologie en geneeskunde wordt gebruikt om een verhoogde gevoeligheid voor prikkels of een snelle emotionele of fysieke reactie op stimuli te beschrijven. Het kan gaan om een persoonskenmerk, een onderdeel van iemands temperament, maar ook om een toestand of symptoom die tijdelijk optreedt bij vermoeidheid, stress of ziekte. Ook wordt het vaak besproken in relatie tot sensorische prikkelverwerking: sommige mensen reageren sterk op geluid, licht, aanraking of andere sensorische input, terwijl anderen minder gevoelig zijn.

Oorzaken en factoren variëren. Prikkelbaarheid kan veroorzaakt of versterkt worden door slaaptekort, pijn, ziekten, medicatie of middelen zoals alcohol en drugs. Het kan voorkomen bij psychische aandoeningen zoals depressie, angststoornissen of ADHD, en bij ontwikkelingsstoornissen zoals autismespectrumstoornis. Hormoonwisselingen, stress en burn-out spelen eveneens een rol. In sommige gevallen blijft de oorzaak onbekend.

Uitingsvormen zijn divers. Gedragsmatig kan prikkelbaarheid zich uiten in een kort lontje, snelle boosheid, prikkelbaar reageren op kleine tegenslagen of moeite met onverwachte veranderingen. Sensorisch kan sprake zijn van overprikkeling bij lawaai, fel licht of aangeraakt worden. Klachten kunnen voortdurend aanwezig zijn of voorkomen in specifieke situaties.

Diagnostiek en behandeling: er is geen op zichzelf staande diagnose prikkelbaarheid; het wordt meestal gezien als een symptoom of aspect binnen bredere klachten. Behandeling richt zich op het onderliggende probleem en kan bestaan uit slaapverbetering, stressmanagement, cognitieve gedragstherapie of, bij ontwikkelingsstoornissen, gerichte sensorische interventies. Soms worden medicijnen ingezet om onderliggende aandoeningen te behandelen.

Zie ook: sensorische verwerking, prikkelverwerkingsstoornis, irritatie.