Realiteitsinzicht

Realiteitsinzicht is een Nederlandstalige term die verwijst naar het vermogen om realiteit te onderscheiden van illusie, wensdenken of misinterpretatie en om de aard van gebeurtenissen, objecten en sociale situaties accuraat te evalueren. Het gaat om de mate waarin iemands overtuigingen en interpretaties overeenkomen met wat in de buitenwereld daadwerkelijk geldt.

Etymologie en gebruik: de term is samengesteld uit realiteit en inzicht en wordt in verschillende vakgebieden gebruikt. In de dagelijkse taal kan realiteitsinzicht verwijzen naar gezond verstand en het vermogen om situaties realistisch te beoordelen, terwijl in meer formele contexten (zoals de psychologie of geneeskunde) een meer specifieke betekenis ontstaat.

Klinisch toepassing: in de klinische psychologie en psychiatrie verwijst realiteitsinzicht vaak naar het besef van iemands eigen aandoening, symptomen en de noodzaak tot behandeling. Een hoog realiteitsinzicht draagt doorgaans bij aan therapietrouw en betere behandelresultaten; laag realiteitsinzicht kan optreden bij aandoeningen zoals schizofrenie en kan leiden tot weerstand tegen behandeling of aanhoudende misinterpretaties van de realiteit. Het concept is verwant aan het Engelse begrip insight en wordt vaak via klinische interviews of gestandaardiseerde vragenlijsten beoordeeld.

Breed perceptueel en epistemologisch gebruik: buiten de kliniek kan realiteitsinzicht ook worden opgevat als een breder epistemisch vermogen om overtuigingen te toetsen aan feiten, en om biases en cognitieve fouten te herkennen. Het blijft een complex en cultureel bepaald begrip, met uitdagingen in objectieve meting en vergelijkbaarheid tussen verschillende contexten.