zelfoverschatting

Zelfoverschatting is een cognitieve bias waarbij iemand zijn eigen vaardigheden, kennis of prestaties overschat ten opzichte van wat objectief mogelijk of bewezen is. Dit kan leiden tot het onderschatten van risico’s, complexiteit en benodigde inspanning. Het fenomeen komt voor in diverse contexten, zoals school, werk en sport. In de psychologische literatuur valt zelfoverschatting vaak onder de bredere categorie van overconfidence biases. Een bekend gerelateerd patroon is het Dunning-Kruger-effect: minder bekwaam personen overschatten doorgaans hun eigen kunnen, terwijl experts juist geneigd zijn om te onderschatten wat zij nog niet weten.

Oorzaken van zelfoverschatting zijn onder meer cognitieve biases en motivatie. De illusie van superioriteit, optimisme over uitkomsten en de wens om indruk te maken spelen een rol. Een gebrek aan objectieve feedback, beperkte metacognitie en sociale druk om zelfverzekerd over te komen versterken het verschijnsel. Culturele normen die assertiviteit belonen kunnen zelfoverschatting bovendien vergroten.

Gevolgen kunnen ernstig zijn voor zowel individuen als groepen. Praktische repercussies zijn onder meer slechte besluitvorming, onderschatting van benodigde tijd en middelen, en risicovol gedrag. Op individueel niveau kan teleurstelling en demotivatie volgen wanneer prestaties niet aan verwachtingen voldoen. In teams kan overconfidence samenwerking bemoeilijken als leden hun beperkingen niet onderkennen.

Beheersing en evaluatie: effectieve aanpakken bestaan uit het gebruik van objectieve criteria en externe feedback, het uitvoeren van pre-mortems, en training in metacognitie en probabilistisch denken. Het bevorderen van een open feedbackcultuur en het stimuleren van het verkrijgen van tweede meningen kunnen zelfoverschatting verminderen.