prinsstaatjes

Prinsstaatjes is een term uit de Nederlandse historiografie voor kleine, vaak vriendelijke autonome gebieden die werden geregeerd door een prins. Het gaat om een categorie van prinselijke staten (Fürstentümer) die vooral voorkomen in Centraal-Europa van de middeleeuwen tot in de vroegmoderne tijd. De maten en machten van deze staten verschilden sterk, maar delen een dynastieke heerschappij en een zekere mate van autonomie binnen grotere politieke systemen.

Binnen het Heilige Roomse Rijk genoten veel prinsstaatjes een vorm van immediates recht, wat betekende dat zij rechtstreeks onder de keizer vielen in plaats van onder een hogere lokale leenheer. Deze status gaf hen interne zelfbestuur, eigen rechtsstelsels en fiscale privileges, terwijl de vorsten trouw zwoeren aan de keizer en hun buitenlandse politiek afstemden op de wisselende machtsverhoudingen. Hessen, Württemberg en Liechtenstein zijn voorbeelden van dynastieën die hun grondgebied als prinsenschap organiseerden, maar de exacte bevoegdheden varieerden per staat.

Het bestuur lag doorgaans in handen van de prins en zijn hof, bijgestaan door adviesteams of statenverkiezende organen. Prinsen verhoogden vaak de trots van hun hof, regelden rechtspraak en verdediging, en behielden specifieke prerogatieven zoals munt- en handelsrechten in sommige gevallen. De economische basis bestond uit landbouw, mijnbouw, nijverheid en handelsprivileges; steden en edelen kunnen een rol hebben gespeeld in het bestuur en de economie.

Geografisch kwamen deze staatjes vooral voor in wat nu Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland is, met minder prominente entiteiten in delen van Italië en de Lage Landen. Tegenwoordig bestaan nog maar weinig zulke entiteiten; moderne microstaten als Liechtenstein en Monaco worden vaak als voortzettingen van dit principe beschouwd, terwijl veel andere princiënstaten in de 18e–19e eeuw werden samengevoegd of opgeheven tijdens mediatisatie en nation-building. Andorra wordt soms genoemd als voorbeeld van een co-prinsempoestoel onder twee sessionele heersers.