pleonasmen

Pleonasmen, ook wel pleonasme genoemd, is een taalkundig verschijnsel waarbij men met meer woorden spreekt of schrijft dan nodig is om de betekenis over te brengen. Het ontstaat wanneer een element in een uitdrukking een ander element overbodig maakt, zodat de kernbetekenis ook zonder het extra woord duidelijk blijft. De term komt uit het Griekse pleonasmós, letterlijk ‘overmaat’ of ‘meer’, en wordt in veel talen gebruikt, ook in het Nederlands.

Er zijn verschillende vormen van pleonasmen. Een veel voorkomende is het lexicale pleonasme, waarbij een descriptief woord redundant blijkt doordat de betekenis al in een ander woord aanwezig is. Voorbeelden bestaan doorgaans uit een beschrijvend bijvoeglijk naamwoord bij een zelfstandig naamwoord, zoals witte sneeuw of ronde cirkel. Een andere vorm is het stilistische pleonasme, waarbij herhaling of versterking optreedt door woorden die elkaar grammaticaal of semantisch overbodig maken maar toch worden gebruikt, bijvoorbeeld gratis cadeau. In sommige gevallen dienen pleonasmen ook omwille van duidelijkheid of vloeiender taal, en komen ze vaker voor in spreektaal dan in formeel geschreven tekst.

Behandeling en houding ten opzichte van pleonasmen variëren. In officiële of vakmatige teksten worden pleonasmen doorgaans vermeden omdat ze afbreuk kunnen doen aan beknoptheid en precisie. Daartegenover kunnen ze in literaire of retorische contexten bewust worden ingezet om nadruk te geven, ritme te creëren of spraak te verlevendigen. Bij redactie en stilistische correctie wordt vaak getwijfeld tussen strikt vermijden en selectief behouden, afhankelijk van doel en toon.

Opgemerkt moet worden dat pleonasmen deel uitmaken van normale taalpraktijk en niet altijdfout zijn; ze vormen een herkenbare soort redundantie die invloed heeft op stijl en helderheid.