letterlijk

Letterlijk is een Nederlands woord dat zowel als bijvoeglijk naamwoord als bijwoord kan functioneren met de betekenis 'zoals in de letter van het woord' of 'exact, woordelijk'. In de meeste contexten verwijst het naar het nemen van iets in de meest directe, niet-figuurlijke zin of naar een formulering die nauwkeurig wordt herhaald. Daarnaast wordt letterlijk vaak gebruikt als versterking in informeel taalgebruik, bijvoorbeeld in zinnen als 'Het is letterlijk waar' of 'Ik ben letterlijk kapot'.

Etymologie: het woord is afgeleid van letter (teken, teken van het alfabet) en het achtervoegsel -lijk, wat vergelijking of betrekkelijkheid aangeeft. Het oorspronkelijke idee was ongeveer 'zoals de letters zijn' en ontwikkelde zich tot de betekenis 'in de letterlijke zin' of 'woordenlijk', dus nauwkeurig en onvertaald.

Gebruik: in wetenschappelijke of prescriptieve taal wordt vaak benadrukt dat 'letterlijk' uitsluitend de exacte formulering of betekenis aangeeft. In de spreektaal wordt het echter regelmatig hyperbolisch gebruikt, wat door sommigen als overdreven of misleidend wordt gezien. In moderne media en online communicatie blijft het gebruik uiteenlopend, met 'letterlijk' als veelgehoorde versterking bij beweringen die als volstrekt waar of extreem waarheidsgetrouw moeten lijken.

Grammaticaal: 'letterlijk' functioneert als bijvoeglijk naamwoord en als bijwoord. Als bijvoeglijk naamwoord krijgt het de juiste verbuiging in combinatie met een bepaald zelfstandig naamwoord (bijv. de letterlijke betekenis, de letterlijke vertaling). Het bijwoord blijft doorgaans ongewijzigd: 'dat bleek letterlijk waar te zijn'.

Zie ook: figuurlijk taalgebruik, tautologie en taalpurisme.