Granulomen

Granulomen zijn specifieke ontstekingshaarden die ontstaan bij een lang aanhoudende inflammatoire respons op een antigen of infectie. Ze bestaan uit een centrale groep epithelioïde macrofagen, vaak vergezeld door Langhans-achtige meercellige cellen, omgeven door lymfocyten en soms bindweefselcellen. Doel van deze structuur is het isoleren van het veroorzakende agens of materiaal om verdere verspreiding te voorkomen. Granulomateuze ontsteking kan caseös necrotisch zijn (bijvoorbeeld bij tuberculose) of niet-caseus (bijvoorbeeld bij sarcoïdose).

Oorzaken zijn divers. Infectieuze oorzaken omvatten mycobacteriën zoals Mycobacterium tuberculosis en Mycobacterium leprae, en schimmels zoals Histoplasma. Niet-infectieuze oorzaken zijn onder meer sarcoïdose, Crohn’s ziekte, reacties op vreemd lichaam en beryliose; soms valt granulomateuze ontsteking samen met auto-immuun aandoeningen.

Pathofysiologie verloopt meestal via een Th1-achtige immuunrespons, waarbij cytokines zoals interferon-gamma en tumornecrose-factor (TNF) een sleutelrol spelen in de vorming en onderhoud van granulomen. Het granuloom representeert een poging van het immuunsysteem om de antigenen te isoleren; bij genezing kan het calcificeren of fibrotisch worden.

Diagnose wordt vaak gesteld via histopathologisch onderzoek van een biopt, waarbij centraal een granuloom met epithelioïde cellen aanwezig kan zijn en necrose al dan niet aanwezig is. Microbiologische tests, zoals kweek en moleculaire detectie, kunnen de etiologie aantonen. Beeldvorming kan de locatie en omvang van granulomateuze laesies aangeven.

Behandeling richt zich op de onderliggende oorzaak. Infectieuze granulomen vereisen gerichte antimicrobiële therapie; niet-infectieuze aandoeningen zoals sarcoïdose kunnen corticosteroïden of immuunmodulerende behandelingen nodig hebben. De prognose varieert afhankelijk van oorzaak en organen die zijn aangetast; granulomen kunnen achteraf calcificeren of fibrose achterlaten.