Bruikbaarheid

Bruikbaarheid is de mate waarin een product of systeem door specifieke gebruikers effectief, efficiënt en tevreden kan worden gebruikt om beoogde doelen te bereiken binnen een bepaalde context van gebruik. In het Engels wordt vaak gesproken over usability, maar in het Nederlands verwijst bruikbaarheid naar hoe gemakkelijk en prettig het is om een taak uit te voeren met het desbetreffende product of systeem. Bruikbaarheid is een belangrijk onderdeel van de gebruikservaring (UX) en staat vaak centraal in ontwerp- en ontwikkelprocessen.

De kerndimensies van bruikbaarheid zijn onder meer effectiviteit (het rechtmatig voltooien van taken), efficiëntie (de benodigde middelen en tijd om taken te voltooien), leerbaarheid (hoe snel nieuwkomers het systeem onder de knie krijgen), fouttolerantie en gebruikerstevredenheid. Werkelijke bruikbaarheid hangt af van de context van gebruik, inclusief de taken, de gebruikersgroep, de omgeving en de beschikbare hulpmiddelen. ISO 9241-11 beschrijft bruikbaarheid als onderdeel van de kwaliteitskenmerken in gebruik, met nadruk op deze dimensies.

Evaluatie van bruikbaarheid gebeurt vaak via usability testing, heuristische evaluatie, cognitieve walkthroughs en gebruikersvragenlijsten. Veel gebruikte maatstaven zijn taakvoltooiingspercentage, tijd-tot-voltooiing, foutpercentages en scores zoals de System Usability Scale (SUS). Door iteratief testen en evalueren kunnen ontwerp- en ontwikkelteams knelpunten identificeren en verbeteren.

Praktische toepassingen omvatten software, websites, work­flows en consumer products. Bruikbaarheid is nauw verwant aan toegankelijkheid en ergonomie en vereist doorgaans een gebruikersgericht ontwerp en iteratieve prototyping. Een kanttekening is dat bruikbaarheid niet automatisch kwaliteit of wenselijkheid garandeert; een bruikbaar systeem kan nog steeds ontoereikend zijn als het niet voldoet aan culturele, inhoudelijke of functionele behoeften. In sommige contexten kan bruikbaarheid tevens verwijzen naar de haalbaarheid of beschikbaarheid van een methode in een specifiek werkproces.