zelfspraak

Zelfspraak, ook wel innerlijke stem genoemd, verwijst naar het taalgebruik in gedachte zonder vocale uitvoering. Het gaat om mentaal uitspreken of weergeven van woorden en zinnen, wat zowel monoloog als dialoog in de geest kan voorkomen. Zelfspraak speelt een centrale rol bij cognitieve processen zoals denken, plannen, geheugen en zelfregulatie.

Historisch is het begrip sterk verbonden met de theorie van Vygotsky, die stelt dat sociale taal bij kinderen eerst naar privéspraak gaat en uiteindelijk transformeert naar innerlijke spraak. Deze ontwikkeling ondersteunt hogere cognitie: het plannen van handelingen, het managen van aandacht, en het controleren van emoties en gedrag. Bij volwassenen blijft innerlijke taal een routinematige toolkit voor dagelijks denken.

Binnen de literatuur worden verschillende typen onderscheiden: monologische innerlijke spraak, waarin één stem spreekt, en dialogische innerlijke spraak, waarin een geestelijke dialoog plaatsvindt. Daarnaast kan innerlijke spraak covert zijn (stil in het hoofd) of auditief klinken als een innerlijke stem. In onderzoek worden vaak articulatorische onderdrukking en andere taken gebruikt om de rol van innerlijke spraak in geheugen en probleemoplossing te meten.

Neurowetenschappelijk onderzoek wijst op betrokkenheid van spraak- en auditieve netwerken, waaronder taalgebieden in de linker hemisfeer en frontale circuits die planning en inhibitie regelen. Sommige studies tonen overlapping met actieve spreekrage wanneer mensen in gedachten spreken. Klinisch wordt de innerlijke stem onderzocht bij angst en depressie, en bij schizofrenie waar interne gedachten soms als buitengeroepen stemmen kunnen worden ervaren.

Culturele en taalgebonden factoren beïnvloeden hoe mensen innerlijke spraak ervaren en uitdrukken, en bij gebruikers van gebarentaal kan innerlijke taal ook in gebarenvorm bestaan. Metingen berusten op zelfrapportage en experimentele taken; de introspectieve aard van dit fenomeen brengt methodologische uitdagingen met zich mee.