waarnemingssysteem

Het waarnemingssysteem omvat alle zintuigen, receptoren en de bijbehorende neurale paden waarmee levende wezens prikkels uit de omgeving en uit het eigen lichaam kunnen registreren. Het onderscheidt exteroceptie, waarneming van externe prikkels zoals licht, geluid, geur, smaak en tast, en interoceptie, waarneming van interne toestanden zoals honger, pijn en ademhaling. Doel is het detecteren, coderen en doorgeven van prikkels zodat het organisme adequaat kan reageren.

Prikkels worden via receptoren omgezet in elektrische signalen (transductie) en via neurale paden naar de hersenen gevoerd. Voor zicht zijn fotoreceptoren in het netvlies, voor gehoor en evenwicht de haarcellen in het binnenoor, voor smaak en geur chemische receptoren, voor tast mechanoreceptoren in huid en spieren. De eerste verwerking vindt vaak plaats in de thalamus, waarna sensorische cortices de informatie verder interpreteren. Het systeem kent modaliteitsspecifieke paden, maar ook multisensorische integratie.

Tijdens ontwikkeling en door ervaring vertoont het waarnemingssysteem plasticiteit; prikkels kunnen de gevoeligheid en de koppelingen tussen zintuigen veranderen. Proprioceptie en het vestibulaire systeem leveren informatie over houding en beweging. Voor het sturen van complex gedrag spelen top-down processen zoals aandacht en verwachting een rol in perceptie. Storingen in waarneming komen voor bij neuropathieën, sensorische tekorten en bepaalde neurologische aandoeningen.

Onderzoek naar het waarnemingssysteem omvat psychofysica, elektrofyisiologie en beeldvorming, en wordt toegepast in klinische diagnostiek, revalidatie en ontwerp van gebruikersomgevingen en hulpmiddelen. Het vakgebied onderstreept de rol van waarneming als fundament voor handelen en leerprocessen.