stressreactie

Stressreactie is het gecombineerde fysiologische en psychische proces van een organisme op een waargenomen stressor, zoals gevaar, een deadlinesessie of een plotselinge verandering. Bij een acute stressreactie wordt het lichaam voorbereid om te handelen, wat vaak gepaard gaat met korte periodes van verhoogde alertheid en energie.

De reactie ontstaat via twee hoofdmechanismen: een snelle sympathische “fight-or-flight” respons en de tragere hypothalamus-hypofyse-bijnier (HPA) as. In de snelle respons geven zenuwcellen in de amygdala signalen door aan het autonome zenuwstelsel en aan de bijnier, waardoor adrenaline en noradrenaline vrijkomen. De HPA-as activeert CRH, ACTH en uiteindelijk cortisol, wat helpt bij glucoseisering en het vrijmaken van energie. Deze systemen beïnvloeden hartslag, ademhaling, spieretta en cognitieve waakzaamheid.

Tijdens kortdurende stress leiden deze veranderingen tot betere prestaties in scherpte en reactievermogen, maar ook tot tijdelijke onderdrukkingen van niet-essentiële functies zoals spijsvertering. Bij chronische of herhaalde stress kan cortisol langdurig verhoogd blijven, wat invloed heeft op stofwisseling, immuunsysteem, slaap en stemming. Dit wordt vaak gezien als een toegenomen allostatische last, waarbij het aanpassingsvermogen van het lichaam vermindert en gezondheidsrisico’s kunnen toenemen.

Er is variatie in stressreacties tussen individuen door genetische factoren, eerdere ervaringen, copingstijlen en sociale ondersteuning. Soms blijft een stressor onschadelijk; in andere gevallen kan de reactie bijdragen aan angststoornissen, depressie of hart- en vaatziekten. Begrip van stressreactie helpt bij het beoordelen van behoeften aan preventie en ondersteuning.