cognitietheorieën

Cognitietheorieën zijn verzamelingen theorieën die proberen mentale processen te verklaren, zoals waarneming, aandacht, geheugen, denken en taal, en hoe deze processen ervaringen, leren en gedrag beïnvloeden. Ze behoren tot de cognitieve wetenschappen en psychologische tradities, en variëren van informatieverwerking tot constructivistische en sociaal-culturele perspectieven.

Een belangrijke stroming is de informatieverwerkingstheorie, die de geest vergelijkt met een computer: stimuli worden verwerkt via perceptie, aandacht, codering en opslag, waarna informatie wordt opgehaald uit het langetermijngeheugen. Deze modellen benadrukken geheugeneenheden zoals werkgeheugen en chunking, en houden rekening met cognitieve belasting.

Constructivisme en schema-theorie: Piaget en andere constructivisten benadrukken dat leren een actief proces is waarbij nieuwe concepten in bestaande schema's worden geïntegreerd (assimilatie) of waarbij schema's worden aangepast (accommodatie). Schema-theorie en modellering beschrijven hoe kennis georganiseerd is in mentale structuren die leren en transfer beïnvloeden. Sociaal-culturele invloeden van Vygotsky, zoals de zone van naaste ontwikkeling, illustreren de rol van samenwerking en taal bij leren.

Sociale cognitieve theorie: Bandura benadrukt leren door observatie en imitatie, en introduceert zelfeffectiviteit en wederzijdse determinisme tussen individu, gedrag en omgeving. Andere benaderingen omvatten connectivisme en cognitieve belastingtheorie in onderwijsontwerp.

Toepassingen en kritiek: cognitietheorieën vormen de basis voor onderwijsontwerp, toetsing en interventies, evenals voor mens-computersystemen en AI-gerelateerde gebruikerservaringen. Kritieken wijzen op beperkingen zoals onvoldoende aandacht voor emoties, motivatie en sociale context, en op de neiging tot reductie van cognitieve processen. Moderne benaderingen proberen een integratie van cognitieve, affectieve en sociale factoren te bevorderen.