Schematheorieën

Schematheorieën zijn theoretische kaders over hoe kennis is georganiseerd en gebruikt in de menselijke cognitie. Ze veronderstellen dat informatie wordt opgeslagen in mentale schemas, die algemene kennis bevatten over situaties, gebeurtenissen, personen en objecten. Deze schemas dienen als voorkennis: ze sturen waarneming, interpretatie en geheugen door verwachtingen te leveren en nieuw bewijs te interpreteren in het licht van wat men al weet. Bij verwerking spelen top-down processen een rol: wat men verwacht beïnvloedt wat men waarneemt.

Schemas ontwikkelen zich door ervaring en kunnen worden aangepast wanneer nieuwe informatie niet goed past. Dit gebeurt via assimilatie, waarbij nieuwe informatie in het bestaande schema past, en via accommodatie, waarbij het schema zelf wordt gewijzigd om beter aan te sluiten bij de werkelijkheid. Typen schemas zijn onder meer gebeurtenis-schemas (scripts) die de opeenvolging van handelingen in een situatie beschrijven, persoons- en zelfschemas die ideeën geven over mensen en het zelf, en rol-schemas die bij sociale interacties gelden.

Historisch zijn schematheorieën verankerd in de reconstructieve aard van geheugen (Bartlett) en de ontwikkelingstheorie van Piaget, en zijn ze verder uitgewerkt in informatieverwerkende modellen door onder anderen Rumelhart en collega’s. In de literatuur vormen schemas ook de basis voor tekstbegrip, sociale cognitie en zelfconcept. Bewijs uit experimenten laat zien dat schemas het geheugen en interpretatie vergemakkelijken, maar ook kunnen leiden tot geheugenvervormingen en biases bij waarneming en herinnering.

Toepassingen van schematheorieën liggen in onderwijsontwerp, lesmaterialen, media en communicatie, en in onderzoek naar geheugen en getuigenverklaringen. Kritieken richten zich op vaagheid van definities en moeilijkheden bij operationalisering en herhaalbaarheid; moderne benaderingen integreren inzichten uit aanverwante modellen en computer- en neurale benaderingen om situationele representaties en dynamische kennisstructuren beter te begrijpen.