zelfopvatting

Zelfopvatting is het geheel van ideeën, overtuigingen en opvattingen die iemand heeft over zichzelf. Het omvat wie men is, welke eigenschappen men aan zichzelf toeschrijft, welke vaardigheden men denkt te bezitten en welke waarden en doelen men nastreeft. In de psychologische literatuur wordt het vaak gelijkgesteld aan het begrip zelfconcept. Het legt vooral de beschrijvende en cognitieve kant van het zelf vast, terwijl termen als zelfwaardering en zelfvertrouwen meer evaluatieve of affectieve lading hebben. Zelfopvatting is doorgaans relatief stabiel, maar kan per situatie variëren en in de loop van de tijd veranderen.

De opvatting over het zelf kent verschillende componenten. Meestal wordt gesproken van een cognitieve presentatie van het zelf (bekledige eigenschappen en capaciteiten), een affectieve kant (gevoelens en emoties ten opzichte van het eigen ik) en een evaluatieve of normative kant (waardeoordelen en zelfwaardering). Deze componenten beïnvloeden elkaar en kunnen in verschillende contexten sterker aanwezig zijn, bijvoorbeeld in professionele of sociale omgevingen.

Ontwikkeling en veranderlijkheid. Zelfopvatting ontstaat en ontwikkelt zich door interacties met anderen en door ervaringen van succes en teleurstelling. Opvoeding, gezinssituatie, vriendschappen, schoolsituatie, cultuur en media leveren daartoe bijdragen. Hoewel er een kern van identiteit kan zijn, kan de zelfopvatting in de loop der tijd flexibel blijven en verschuiven bij ingrijpende gebeurtenissen of veranderingen in iemands leven.

Meting en toepassing. In onderzoek wordt zelfopvatting vaak onderzocht met vragenlijsten en interviews die zicht geven op hoe mensen zichzelf beschrijven. Langdurige aandacht voor coherentie en veerkracht in de zelfopvatting wordt gezien als een spaak naar welzijn, motivatie en gedrag. Een consistente maar flexibele zelfopvatting is doorgaans geassocieerd met betere coping en adaptief functioneren.

Zie ook: zelfbeeld, identiteit, zelfwaardering, zelfconcept.