onbewuste

Onbewuste verwijst in het Nederlands naar mentale processen, inhoud en representaties die niet rechtstreeks in het bewuste oogpunt aanwezig zijn, maar wel invloed uitoefenen op gedachten, gevoelens en gedrag. Het omvat automatische vaardigheden, impliciet geheugen, verborgen motieven en perceptuele processen die zonder gerichte aandacht functioneren.

Historisch gezien werd het begrip sterk verbonden met de psychoanalyse van Sigmund Freud, die het onbewuste als een dynamisch gebied beschreef waar verdrongen verlangens en conflicten liggen. Deze onbewuste inhoud kon volgens Freud via dromen, freeway-activiteiten en symptomen naar buiten komen. Na Freud kwamen ook andere denkers, zoals Carl Jung, met uitbreiding van het concept (bij Jung onder meer het collectieve onbewuste). In latere perioden werd het begrip ook kritisch benaderd vanuit behaviorisme en andere stromingen die de nadruk legden op observeerbaar gedrag en leerprocessen.

In de moderne cognitieve wetenschappen is het onbewuste niet langer uitsluitend een psychoanalytisch idee. Veel processen worden gezien als snel, automatisch en goed functionerend zonder bewuste aandacht, zoals perceptuele verwerking, snelle oordelen, dagelijkse gewoonten en bias-gedrag. Bewijzen komen uit experimenten met priming, subliminale stimuli en neuroimaging die aantonen dat stimuli onbewust invloed kunnen hebben op keuzes en reacties. Er is ook aandacht voor voorbewuste inhoud (voorbewust), die wel bewust kan worden gemaakt wanneer deze onderwerp van aandacht wordt.

Methoden om het onbewuste bestuderen omvatten impliciete tests, reactietijdtaken, fMRI, EEG en computationele modellen. Het onderwerp roept vragen op over vrije wil, zelfkennis en de grenzen van wat bewust waarneembaar is, terwijl critici waarschuwen voor overmatig gebruik van onbevestigde aannames en de interpretatie van onbewuste invloeden.