modeeffecten

Modeeffecten zijn systematische verschillen in uitkomsten die ontstaan doordat de gebruikte modus van gegevensverzameling of observatie verschilt. Ze treden op wanneer respondenten anders reageren afhankelijk van de wijze waarop de meting wordt uitgevoerd, terwijl het onderliggende construct hetzelfde is. Modefecten kunnen de vergelijkbaarheid van resultaten tussen verschillende modi ondermijnen en de nauwkeurigheid van schattingen beïnvloeden.

Oorzaken van modeeffecten zijn onder meer verschillen in interactie tussen respondent en instrument, de specifieke formulering en lay-out van vragen, de aanwezigheid van een interviewer, tijdsdruk, sociale wenselijkheid, en variaties in technologie of gebruiksgemak. Daarnaast kan de context van de meetomstandigheden (bijv. lab versus veld) gedragsverschillen uitlokken.

Voorbeelden zijn online versus face-to-face enquêtes, schriftelijke versus digitale vragenlijsten, en verschillende toestanden waarin een experiment wordt uitgevoerd. In enquêtes kan online afname bijvoorbeeld leiden tot lagere respons- of sociaal gewenste antwoorden, terwijl telefonische afname andere nuances in respondentenmotivatie kan opleveren.

Implicaties zijn onder meer verminderde validiteit en betrouwbaarheid van vergelijkingen over modi, vertekeningen in populatie- of subgroepanalyses, en ongelijke responsvolumes. Detectie en mitigatie omvatten randomisatie van respondenten naar verschillende modi, cross-modale validatie, harmonisatie van vragen, en statistische aanpassingen of calibratie. Het is bovendien nuttig om pretests en cognitieve interviews uit te voeren en transparant te rapporteren welke modusspecificaties zijn toegepast.

Zie ook: enquêteonderzoek, survey methodology, measurement bias, measurement invariance.