endotheeldysfunctie

Endotheeldysfunctie is een toestand waarbij het endothelium, de laag cellen die de binnenkant van de bloedvaten bekleedt, minder goed functioneert. Een kenmerkend probleem is verminderde beschikbaarheid van stikstofoxide (NO), wat leidt tot verlaagde vasodilatatie en een gebrek aan evenwicht tussen vasodilatator- en vasoconstrictorfactoren. Dit zorgt bovendien voor een inflammatoire en pro-thrombotische toestand in de vaatwand. Endotheeldysfunctie is een vroeg stadium van atherosclerose en een onafhankelijke voorspeller van cardiovasculair risico.

Oorzaken en mechanismen zijn uiteenlopend: roken, hypertensie, diabetes, hyperlipidemie, obesitas, sedentaire leefstijl, leeftijd en ontstekingsprocessen spelen een rol. Mechanistisch draait het om oxidatieve stress dat NO afbreekt, verminderde activiteit van endotheelsynthase, verhoogde endothelin-1 en andere inflammatoire mediator‑stijgingen. Deze veranderingen bevorderen vasoconstrictie, leukocytenadhesie, trombose en proliferatie van intiemweg.

Diagnostiek en klinische betekenis: Endotheeldysfunctie is vaak asymptomatisch en wordt meestal vastgesteld in de context van cardiovasculair risicobeoordeling. Beoordelingen richten zich op functionele tests zoals flow-mediated dilation (FMD) van de brachiale arterie; aanvullende informatie kan komen uit biomarkers zoals vWF, ICAM-1 en NO-metabolieten, of beeldvormende studies waarin vroege vaatverandering wordt aangetoond.

Behandeling en prognose: Het belangrijkste is risicofactoren aanpakken: regelmatige lichaamsbeweging, gezond dieet (bijv. mediterrane stijl), rokersstop, gewichtsbeheersing en adequate controle van bloeddruk en cholesterol. Medicamenteus kunnen statines, ACE-remmers/ARB’s en andere antihypertensiva de endothelial functie verbeteren; bij diabetes kunnen bepaalde antidiabetica en gewichtsverlies effectief zijn. Verbetering van endothelial functie geldt als gunstig voor het cardiovasculaire verloop, hoewel de dysfunctie vaak een signaal blijft voor verhoogd risico.