eicosanoïden

Eicosanoïden zijn biologisch actieve lipiden die worden afgeleid van arachidonzuur en andere 20-koolstof vetzuren. Ze worden lokaal in weefsels geproduceerd en functioneren als lokale hormonen (autocriene en paracriene signalering) met een korte halfwaardetijd. Belangrijke groepen zijn prostaglandinen, tromboxanen, leukotrienen en lipoxines. De synthese verloopt meestal via twee hoofdwegen: de cyclo-oxygenase (COX-1 en COX-2) route die prostaglandinen en tromboxanen oplevert, en de lipoxygenase (LOX) route die leukotrienen en lipoxines produceert. Daarnaast kunnen cytochroom P450-epoxygenasen epoxyeicosatriekzuren (EETs) vormen. De productie wordt vrijgemaakt door fosfolipase A2 uit membraanwanden.

Eicosanoïden beïnvloeden diverse fysiologische processen: ontsteking, koorts, pijn, vaattonus en bloedplaatjesactiviteit, maagbescherming, nierfunctie en bronchiale reactiviteit. Zo verhoogt PGE2 de koorts en pijnsensitiviteit, TXA2 bevordert bloedplaatjesaggregatie en vasoconstrictie, en LTC4/D4/E4 kunnen bronchoconstrictie en verhoogde vaatpermeabiliteit veroorzaken. Lipoxines zijn betrokken bij de afbouw en beëindiging van ontstekingsreacties.

Receptoren spelen een centrale rol: prostaglandinen werken via specifieke EP-, DP-, FP- en IP-receptoren, leukotrienen via receptoren zoals CysLT1/2 en BLT1; de direccte signaalroutes bepalen weefselspecifieke uitkomsten. Eicosanoïden worden snel gemetaboliseerd en uitgescheiden, waardoor hun effecten kortdurend zijn.

Klinisch zijn NSAID’s (COX-remmers) veelgebruikt om prostaglandine-synthese te verlagen, wat pijn en ontsteking remt. Andere middelen richten zich op leukotriënen in astma of op prostacyclin-analogen bij pulmonale arteriële hypertensie.