dissociatiestap

Een dissociatiestap is een stap in een meerdelige proces of reactiemechanisme waarbij een molecule of complex uiteenvalt in kleinere onderdelen, meestal ionen of fragmenten. Vaak gaat het om het verbreken van bindingen in oplossing of in vaste stoffen en ontstaan daarbij afzonderlijke deeltjes die verder kunnen reageren in latere stappen. In veel gevallen is de stap deel van een reeks die uiteindelijk tot de reactieproductie leidt.

In de chemie en vooral in de zuur-base chemie komen vaak dissociatiestappen voor bij polyprotonische zuren. Elke stap schijft één proton af: bijvoorbeeld een dergelijk zuur kan dissociëren volgens een methode als HA1 ⇌ A− + H+, gevolgd door verdere stappen zoals A− ⇌ A2− + H+, met bijbehorende dissociatieconstanten Ka1, Ka2, Ka3. De pH van de omgeving bepaalt de mate van dissociatie via relaties zoals de Henderson–Hasselbalch-benadering. Dergelijke stapgewijze dissociaties worden vaak weergegeven met meerdere pKa-waarden, die elk een eigen karakteristiek gedrag aangeven bij verschillende pH-omstandigheden.

Kinetisch kunnen dissociatiestappen snel optreden en snel evenwicht bereiken, of traag zijn en een beperkende stap vormen voor de totale reactie. De activeringsenergie, oplosmiddel en ionische sterkte beïnvloeden hoe waarschijnlijk een stap is en hoe snel deze vordert.

Toepassingen en voorbeelden vinden we onder meer in de studie van metalentcomplexen, polypotische zuren, en in farmacologie waar de mate van dissociatie de oplosbaarheid, oplosdichtheid en de mogelijkheid om membraanstudies te passeren beïnvloedt. Kortom, de dissociatiestap is een fundamenteel concept dat de reactiviteit en eigenschappen van veel verbindingen bepaalt.