antoniem

Antoniem is een woordpaar met tegengestelde betekenissen. Het duidt een semantische relatie aan tussen woorden die elkaar uitsluiten op een bepaald domein, zoals grootte, toestand of positie. Antonymie is daarmee onderscheiden van algemene ontkenning: een antoniem geeft een tegenovergestelde betekenis terug, maar hoeft niet altijd een directe negatie van een zin te zijn.

Er bestaan verschillende soorten antoniemen. Graduele antoniemen vormen paren die op een schaal liggen en waaruit men gradaties kan aflezen, zoals warm–koud, groot–klein, lang–kort. Complementaire antoniemen sluiten elkaar uit: iets is ofwel aanwezig ofwel afwezig, levend of dood, waar of onwaar. Relationele antoniemen bestaan als koppels die elkaars rol in een verhouding aangeven, zoals koper/verkoper, lener/uitlener, docent/leerling, kopen/verkopen.

Antoniemen spelen een belangrijke rol in taal en taalonderwijs: ze helpen bij het vormen van contrasten, verbeteren woordenschat en verschaffen aanwijzingen over betekenis en context. In veel talen kunnen woorden meerdere tegenpolen hebben, afhankelijk van de betekenisval waarin ze gebruikt worden. Sommige antoniemen zijn cultureel of contextafhankelijk en kunnen in verschillende dialecten of vakgebieden variëren.

Samengevat beschrijven antoniemen een fundamentele semantische oppositie tussen woorden en vormen ze een sleutelrelatie in het lexicon en de grammatica, die zowel de interpretatie van zinnen vergemakkelijkt als stilistische effecten mogelijk maakt.