Veiligheidsoverschatting

Veiligheidsoverschatting is een cognitieve bias waarbij individuen of organisaties de effectiviteit van veiligheidsmaatregelen overschatten en daarmee de eigen kwetsbaarheid onderschatten. Het leidt vaak tot verhoogd risico door verminderde waakzaamheid en door risicogedrag dat past bij een onrealistisch vertrouwen in veiligheid. De term wordt in verschillende domeinen gebruikt, zoals arbeid, verkeer, gezondheidszorg en cybersecurity.

Oorzaken zijn onder meer optimisme over risico’s (optimism bias), het illusoire gevoel van controle en een verschuivende perceptie van risico door technologische veiligheidsvoorzieningen. Wanneer mensen gewend raken aan automatische systemen of standaardprocedures, kan complacency ontstaan: minder snelle reacties wanneer waarschuwingssignalen verschijnen. Risk compensation kan optreden wanneer de aanwezigheid van extra veiligheidsmaatregelen het gedrag beïnvloedt en mensen toch risico nemen.

Voorbeelden zijn automobilisten die minder alert rijden bij rijhulpsystemen, werknemers die extra PPE dragen maar geen aanvullende veiligheidsmaatregelen treffen, en organisaties die vertrouwen op patches en tools zonder aandacht voor menselijke factoren of organisatorische zwakke plekken. In cybersecurity kunnen geüpdatete systemen een vals gevoel van veiligheid geven, waardoor toezicht en training verslapt.

Mitigatie vereist een cultuur van veiligheid en kritische evaluatie. Belangrijke maatregelen zijn onafhankelijke veiligheidsbeoordelingen, red-team oefeningen, regelmatige drills, transparante incidentrapportage en continue training die zich richt op menselijk gedrag en besluitvorming. Door het bewustzijn van veiligheidsoverschatting te vergroten, kunnen risico’s realistisch worden beheerd.