Modaliteiten

Modaliteiten, ook wel modaliteit genoemd, is een begrip uit de taalkunde en de filosofie dat betrekking heeft op de wijze waarop de waarheid of realiteit van een uitspraak wordt beoordeeld. Het gaat om mogelijke, noodzakelijke of gewenste toestanden en om attitudes zoals toestemming, verplichting of wens.

In de taalkunde worden modaliteiten meestal onderverdeeld in drie hoofdtypen. Epistemische modaliteit drukt de zekerheid of waarschijnlijkheid van een bewering uit, bijvoorbeeld: Het kan morgen regenen. Deontische modaliteit betreft toestemming, verplichting of toelatingsregels, zoals Je mag hier parkeren of Wij moeten stoppen bij het stoplicht. Dynamische modaliteit verwijst naar de vermogen of wil van het subject, bijvoorbeeld Hij kan goed zwemmen of Zij wil meegaan. Modale werkwoorden zoals kunnen, moeten, mogen, willen, zullen en hoeven spelen hierin doorgaans een centrale rol, naast modaliserende bijwoorden als mogelijk, waarschijnlijk en zeker.

In de formele logica wordt modaliteit benaderd via de concepten noodzakelijkheid en mogelijkheid, vaak gemarkeerd door de operatoren □ (noodzakelijkheid) en ◇ (mogelijkheid). In taalkunde en semantiek bestudeert men hoe modale betekenis samenhangt met tijd, aspect, negatie en de context van vervangen of bevestigen.

Het begrip modaliteiten is breed toepasbaar en omvat verschijnselen zoals attitude, evidentialiteit en probabilistische beoordeling. De precieze interpretatie verschilt per taal en context, waardoor onderzoek zich richt op taalbeschrijving, cross-linguïstische vergelijkingen en de ontwikkeling van modaliteit bij taalverwerving.