waarheid

Waarheid is een begrip in het Nederlands dat verwijst naar de eigenschap dat een bewering, gedachte of overtuiging in overeenstemming is met feiten of de werkelijkheid. Het woord is samengesteld uit waar, “waarachtig”, en het achtervoegsel -heid, dat abstracte namen vormt. In het dagelijks taalgebruik verwijst waarheid daarom zowel naar feitelijke juistheid als naar eerlijkheid of oprechtheid.

In de filosofie bestaan verschillende theorieën over wat waarheid maakt. De correspondentie-theorie houdt dat een uitspraak waar is als zij overeenkomt met de feiten. De coherentie-theorie ziet waarheid als coherentie binnen een systeem van overtuigingen. De pragmatische theorie legt de focus op het nut of het succes van een geloof. De deflatieistische benadering beschouwt waarheid als een eenvoudige eigenschap van uitspraken, zonder inhoudelijke extra voorwaarden.

In de praktijk is waarheidsvinding cruciaal in wetenschap, recht, journalistiek en beleid. Methoden zoals waarneming, verificatie, experiment en peer review dienen om beweringen te toetsen aan feiten. In media en onderwijs geldt de eis van betrouwbaarheid en transparantie om maatschappelijke discussies op een stevige basis te laten plaatsvinden.

Historisch gezien gaat het begrip terug naar de Griekse en latere westerse filosofie. Aristoteles koppelde waarheid aan de overeenkomst tussen gedachte en werkelijkheid. In de twintigste eeuw ontwikkelden logische en semantische theorieën—zoals Tarski’s formele definitie van waarheid voor formele talen—en daarna deflationistische stromingen. Tegenwoordig wordt waarheid vanuit meerdere invalshoeken bestudeerd en toegepast, afhankelijk van context en vakgebied.

Samengevat is waarheid een kernbegrip in taal, denken en handelen, waarvoor verschillende theoretische perspectieven bestaan. De precieze invulling ervan varieert naar context, discipline en interpretatie.