noodzakelijkheid

Noodzakelijkheid is de eigenschap van bepaalde uitspraken, eigenschappen of situaties die onvermijdelijk waar zijn binnen een bepaald kader. In de filosofie wordt het begrip vaak gebruikt in relation to modaliteit, die de relatie tussen wat mogelijk, noodzakelijk of onmogelijk is bestudeert. Noodzakelijkheid onderscheidt zich van contingentie, wat betekent dat iets ook anders had kunnen zijn.

Etymologie en gebruik. Het woord is afgeleid van noodzaak, dat verwijst naar iets wat vereist of onvermijdelijk is. In het Nederlands verwijst noodzakelijkheid dus naar de toestand waarin iets in alle relevante omstandigheden behouden blijft of waar is.

Types van noodzakelijkheid. In moderne wijsbegeerte wordt doorgaans onderscheid gemaakt tussen drie hoofdsoorten: logische noodzaak, metafysische (of ontologische) noodzaak en nomologische (-wetenschappelijke) noodzakelijkheid. Logische noodzaak betreft uitspraken die in alle mogelijke werelden waar zijn door de structuur van de taal en bewijsvormen, bijvoorbeeld tautologieën zoals A is A of wiskundige waarheden zoals 2+2=4. Metafysische noodzaak houdt verband met wat onontwijkbaar volgt uit de aard van dingen zelf, bijvoorbeeld uitspraken die waar zouden blijven in elke mogelijke beschouwing over de essentie van objecten. Nomologische noodzaak verwijst naar wat volgt uit de wetten van de natuur; zulke uitspraken zouden niet waar anders kunnen zijn als de natuurwetten anders zouden zijn.

Epistemische notie en debat. Soms wordt een vierde betekenis onderscheiden: epistemische noodzakelijkheid, wat gaat over wat iemand als noodzakelijk geloof of kennis aanneemt op basis van bewijs, in tegenstelling tot wat in de wereld zelf noodzakelijk waar is. Filosofische debatten behandelen onder meer de relatie tussen logische, metafysische en nomologische noodzakelijkheid, de mogelijkheid van a priori zekerheid, en Kripkes resultaat dat sommige a posteriori waarheden noodzakelijk kunnen blijken te zijn.

Zie ook: modaliteit, mogelijke werelden, contingentie, logisch fundament.