Denkmodellen

Denkmodellen, ook wel denkmodellen genoemd, verwijzen naar vereenvoudigde representaties van de werkelijkheid die mensen gebruiken om te denken, verklaren en beslissen. Ze vormen interne structuren die waarnemingen interpreteren, oorzakelijkheid inschatten en toekomstige uitkomsten voorspellen. Denkmodellen kunnen impliciet ontstaan uit ervaring of expliciet worden vastgelegd als theorieën, kaders of schema’s. In de cognitiewetenschap wordt vaak onderscheid gemaakt tussen mentale modellen (interne representaties van hoe een systeem werkt) en formele modellen (wiskundige of conceptuele beschrijvingen).

Typen denkmodellen variëren van eenvoudige heuristieken tot complexe theoretische kaders en van dagelijkse routines tot wetenschappelijke theorieën. Ze kunnen dienen als hulpmiddelen bij leren, probleemoplossing, planning en besluitvorming. Toepassingen ontstaan in onderwijssituaties, beleidsvorming, ontwerp van menselijke-machine-interactie, risicobeoordeling en bedrijfsstrategie. Denkmodellen beïnvloeden wat mensen waarnemen als relevant, welke oorzaken zij toewijzen en welke opties zij als haalbaar beschouwen. De ontwikkeling van een denkmodel gebeurt door leren, ervaring en informatie-uitwisseling; ze kunnen worden onderzocht en bijgesteld met technieken zoals scenarioanalyse, causal-diagrammen en simulaties.

Kritiekpunten betreffen biases en vertekeningen in gevolgtrekkingen, culturele verschillen in wat als legitieme aannames geldt, en de beperking dat elk modelleren een vereenvoudiging is. Een robuust denkmodel kan efficiënt beslissingen ondersteunen, maar bij slechte aannames kan het leiden tot fouten. Zie ook mentale modellen, besluitvorming en systeemdenken.