oorzakelijkheid

Oorzakelijkheid, ook wel causaliteit genoemd, is de relatie tussen twee gebeurtenissen of toestanden waarbij de ene gebeurtenis (de oorzaak) bijdraagt aan of noodzakelijk leidt tot de andere gebeurtenis (het gevolg). Een kernkenmerk is tijdsvolgorde: de oorzaak treedt op vóór het gevolg. Daarnaast gaat oorzakelijkheid doorgaans gepaard met een verklaarbaar mechanisme of pad waardoor de uitkomst ontstaat.

Historisch onderscheiden denkers verschillende benaderingen. De fundamentele Humeaanse visie ziet oorzakelijkheid als een constant samen voorkomen van gebeurtenissen, zonder dat een noodzakelijke verbinding wordt verondersteld. Een trains van gedachten is de counterfactual benadering: een oorzaak A is wat bepalend is voor B omdat, als A niet had plaatsgevonden, B niet of minder waarschijnlijk was opgetreden. Mechanistische opvattingen benadrukken een daadwerkelijk productief proces waardoor A B veroorzaakt. In de probabilistische benadering verhoogt de aanwezigheid van A de kans op B. In de statistiek en datawetenschap worden additioneel methodes toegepast zoals Granger-causaliteit bij tijdreeksen, en formele causaliteitsmodellen met grafen en do-calculus (bijv. Pearl) om causale relaties te identificeren vanuit observaties en experimentele data.

Praktisch wordt oorzakelijkheid getest via gecontroleerde experimenten (randomisatie) of quasi-experimentele ontwerpen, terwijl bij observaties confounding, reverse causation en selectiebias aangepakt moeten worden. Het onderscheid tussen correlatie en oorzakelijkheid blijft cruciaal: een statistisch verband impliceert niet noodzakelijk een oorzakelijke relatie.

Toepassingen van oorzakelijk denken komen voor in de wetenschap, geneeskunde, recht en beleid, waar men probeert oorzaken aan te wijzen om gevolgen te begrijpen, te voorkomen of te beïnvloeden.