systeemdenken

Systeemdenken is een benadering die uitgaat van de onderlinge afhankelijkheden en dynamiek van complexe systemen. In plaats van onderdelen op zichzelf te beoordelen, richt het zich op de patronen van interactie, de feedbackmechanismen en de veranderingen over de tijd. Het doel is een holistische kijk die helpt verklaren waarom een systeem zich op een bepaalde wijze gedraagt en waar eventueel ingrepen effect hebben.

Belangrijke concepten van systeemdenken zijn onder meer dat systemen bestaan uit onderlinge verbonden onderdelen, dat gedrag het resultaat is van structuur en interacties, en dat feedback loops het gedrag op lange termijn sturen. Daarnaast spelen voorraden en stromen een rol, net als grenzen en veronderstellingen (het bepalen van wat wel of niet wordt meegerekend) en mentale modellen van betrokkenen. Het vinden van hefboompunten, waar kleine ingrepen grote effecten kunnen hebben, is een kernhoofdzaak. Methodologisch worden vaak causal loop diagrams en stock-and-flow diagrams gebruikt, soms aangevuld met systeemdynamica-simulaties. Ook soft systems methodology kan worden ingezet als er sprake is van veel ambiguïteit en menselijke belangen.

Historisch gezien vindt systeemdenken zijn wortels in de General Systems Theory van Ludwig von Bertalanffy, met verdere ontwikkeling door onder meer Jay W. Forrester op het gebied van system dynamics en Peter Checkland met soft systems methodology. In de managementliteratuur werd het populair gemaakt door Peter Senge, vooral via zijn werk over lerende organisaties. Toepassingen variëren van beleid en bestuur tot bedrijfsvoering, gezondheidszorg, milieubeheer en stedelijke planning, waar het helpt bij het begrijpen van complexe interacties en het ontwerp van effectievere interventies, vaak met aandacht voor lange termijn en participatie van betrokkenen.