heuristieken

Heuristieken zijn eenvoudige, efficiënte regels die mensen en systemen gebruiken om problemen op te lossen en beslissingen te nemen. Ze beperken de complexiteit door vuistregels, intuïtieve stappen of gokachtige benaderingen te gebruiken. Daardoor verloopt cognitieve verwerking sneller en vaak voldoende, vooral onder tijdsdruk of bij beperkte informatie. Ze garanderen geen optimale oplossing en kunnen leiden tot fouten.

Historisch gezien werd de term heuristiek uit het Grieks gehaald en kreeg de conceptuele betekenis in de cognitieve psychologie. Bekende onderzoeken door Kahneman en Tversky in de jaren zeventig en tachtig toonden aan hoe mensen met heuristieken redeneren en hoe die leiden tot systematische vertekeningen. Het idee van bounded rationality van Herbert Simon benadrukt dat mensen beslissingen nemen onder beperkingen van informatie en capaciteit.

Veelvoorkomende heuristieken zijn onder meer de beschikbaarheidsheuristiek (oordeel gebaseerd op wat men snel herinnert), de representativiteitsheuristiek (oordeel op basis van hoe iets lijkt op een prototype), en de ankering- en aanpassingsheuristiek (startpunt als referentie en vervolgens aanpassen). Andere voorbeelden zijn de affectheuristiek en verschillende biasen die voortvloeien uit deze snelle oordelen.

Toepassingen en risico's: in het dagelijks leven, marketing, gezondheid, financiën en interfaceontwerp versnellen heuristieken besluitvorming, maar kunnen leiden tot vertekeningen zoals overmatige generalisatie, beschikbaarheidsbias en bevestigingsbias. In veel situaties leveren ze ‘goed genoeg’ resultaten op en verminderen ze cognitieve belasting, maar bij hoge complexiteit of risico’s kunnen systematische fouten optreden.

In informatica en kunstmatige intelligentie worden heuristieken ingezet als oplossingsstrategie in zoek- en optimalisatiealgoritmen. Ze geven praktische richtlijnen die sneller tot een bevredigend resultaat leiden dan uitputtende zoekmethoden, maar garanderen geen optimale oplossing.