capaciteit

Capaciteit is een algemene term die verwijst naar de maximale hoeveelheid of prestatie die een systeem, ruimte of organisme kan bevatten, produceren of leveren. In verschillende vakgebieden heeft capaciteit daarom diverse betekenissen: het gaat niet alleen om fysieke ruimte, maar ook om verwerkingsvermogen, opslag of draagvermogen. Capaciteit is vaak een aanduiding van wat bij een gegeven situatie haalbaar is onder specifieke voorwaarden en tijdsframes.

Verschillende vormen van capaciteit komen voor. Opslagcapaciteit geeft aan hoeveel voorraad of gegevens een opslagruimte of -medium kan bevatten, bijvoorbeeld liters of kubieke meters bij fysieke opslag, en bytes of bits bij digitale opslag. Verwerkings- of productiecapaciteit verwijst naar de hoeveelheid werk die een proces of fabriek in een bepaalde tijd kan afhandelen. Bandbreedte en elektrisch vermogen geven respectievelijk aan hoeveel data of energie een systeem kan leveren. In gebouwen en transport heeft capaciteit ook betrekking op maximale bezetting of verkeersdrukte.

Capaciteit verschijnt in planning en analyse onder de noemers capaciteit, capaciteitsbenutting en bottlenecks. Capacititeitsplanning probeert toekomstige behoeften af te stemmen op beschikbare middelen, met mogelijkheden voor uitbreiding, flexibilisering, outsourcing of automatisering. Capaciteitsbenutting meet hoe intensief de beschikbare capaciteit wordt ingezet; een lage benutting kan wijzen op overcapaciteit, een hoge benutting op knelpunten.

In ecologie spreekt men van draagkracht of draagvermogen: de maximale populatie die een omgeving op lange termijn kan ondersteunen zonder onherstelbare schade. De term capaciteit kan ook verwijzen naar potentieel of bekwaamheid, zoals iemands cognitieve capaciteit of een organisatie’s vermogen tot innovatie.

Oorsprong van het woord ligt in het Latijn capax, “in staat om te bevatten”, via het Franse capacite en het Nederlandse begrip capaciteit.