stamvormingspatronen

Stamvormingspatronen zijn de regelmatige en irregular patroonmatige manieren waarop de stam van een woord ontstaat of verandert, zodat het kan worden vervoegd of afgeleid. De stam vormt de kern waaruit verschillende vormen voortkomen, zoals tijdsvormen van werkwoorden of afgeleide woorden.

In de woordvormingsleer worden verschillende patronen onderscheiden. Een belangrijk onderscheid is tussen zwakke (regelmatige) en sterke (onregelmatige) werkwoorden. Zwakke werkwoorden vormen hun verleden en participium vaak door toevoeging van achtervoegsels aan de stam, bijvoorbeeld werken → werkte/werkten en gewerkt. Sterke werkwoorden kennen vaak klankveranderingen (ablaut) in de verleden tijd en het voltooid deelwoord, zoals lopen → liep → gelopen. Er bestaan ook gemengde vormen, waarbij zowel klankveranderingen als achtervoegsels voorkomen, bijvoorbeeld brengen → brachten en gebracht.

Naast de verbuiging van werkwoorden spelen stamvormingspatronen een cruciale rol in derivatie. Stamvormen kunnen verder worden uitgebreid door affixen om nieuwe woorden te vormen, zoals het toevoegen van achtervoegingen als -er, -aar of -ing, waardoor woorvorming en woordklassen veranderen (bijv. schrijf → schrijver; verzamel → verzamelaar). Afleidingen kunnen ook via voorvoegsels plaatsvinden, zoals be-, ver- en her-, die de stam perent ook in een nieuw semantisch veld plaatsen.

Historisch gezien zijn stamvormingspatronen in veel Indo-Europese talen gebaseerd op klankveranderingen (ablaut en umlaut) en op affixatie. In andere taalfamilies kunnen ondernemingen meer op affigering berusten. Het bestuderen van stamvormingspatronen helpt bij taalverwerving, lexicografie en etymologisch onderzoek.

Zie ook: stam, vervoeging, afleiding, ablaut, sterke en zwakke werkwoorden.