klankveranderingen

Klankveranderingen zijn systematische wijzigingen in spraakklanken die talen in de loop van de tijd ondergaan. In de taalkunde onderzoekt men hoe geluiden veranderen, welke patronen hierbij voorkomen en welke factoren daaraan ten grondslag liggen. Vaak zijn klankveranderingen regelmatig en voorspelbaar, waardoor vergelijkbare klanken in verwante talen op vergelijkbare momenten dezelfde richting op veranderen. Ze vormen een kernonderdeel van historische taalwetenschap en reconstructie van ouder talen.

Veel processen betreffen klinkers en medeklinkers. Klinkerveranderingen veranderen klankkwaliteit of lengte; medeklinkveranderingen betreffen stem, articulatieplaats of wijze van articulatie. Assimilatie en dissimilatie laten klanken naar elkaar toelopen of uit elkaar bewegen; lenitie en fortitie verzwakken of versterken klanken; palatalisatie, metathese en umlaut veranderen klankkwaliteit en volgorde onder invloed van naburige klanken.

Zeker centrale concepten zijn klankwetten: regels die in specifieke contexten gelden en daardoor voorspelbaar zijn. Bekende voorbeelden zijn Grimm's Law en Verner's Law, die de ontwikkeling van oude stopklanken naar Germaanse talen toelichten. Die wetten ondersteunen reconstructie van oudere talen en vergelijkingen tussen verwante talen.

Toepassingen omvatten historisch-vergelijkende taalkunde, reconstructie van proto-talen en verklaren van taalvariatie tussen dialecten. Klankveranderingen leveren ook inzichten op in taalcontact en typologie. Bestuderen vereist aandacht voor regelmaat, context en tijdschaal, omdat afwijkingen vaak voortkomen uit analogie, sociale factoren of leeninvloeden.