klanken

Klanken is het Nederlandse woord voor geluiden en wordt in de taalkunde gebruikt als verzamelnaam voor de bouwstenen van spraak. In die context kan een klank zowel verwijzen naar een concreet gehoord geluid als naar een abstracte eenheid die betekenis kan dragen in een taal (een fonem). Fonetiek bestudeert hoe klanken worden gevormd en waargenomen, terwijl fonologie onderzoekt hoe klanken in een systeem zijn georganiseerd en tegen elkaar in contrast staan. Het klanksysteem van een taal verschilt per taal en wordt beschreven aan de hand van kenmerken zoals articulatieplaats, wijze van articulatie, stemhebbendheid, en bij klinkers hoogte, fronting en ronding.

Klinkers en medeklinkers: Klanken worden meestal onderverdeeld in klinkers en medeklinkers. Klinkers worden gevormd met een relatief open vocale strottenkanaal en kenmerken zoals hoogte van de tong en ronding. Medeklinkers ontstaan door constricties in het spraakkanaal, bijvoorbeeld stops, fricatieven, nasalen en approximanten, op verschillende articulatieplaatsen zoals bilabiaal, alveolair en velair.

Fonemisch versus fonetisch: In elke taal bestaan klanken als fonemen, die betekenis kunnen scheiden. Realisaties van een fonem heten allofonen: klanken die in context voorkomen maar die de betekenis niet veranderen. De werkelijke klanken die in spraak worden waargenomen, noemen we phones. Coarticulatie en assimilatie kunnen leiden tot variatie in klankvormen zonder verandering in betekenis.

Schrift en klanken: Het schrift geeft vaak een graphemische representatie van klanken, maar de relatie is niet altijd één-op-één. Spelling kan afwijken van uitspraak door historische veranderingen, leenwoorden en irregulariteit.

Toepassingen: De studie van klanken is essentieel voor spraaksynthese, spraakherkenning, en taalonderwijs. In verschillende talen wordt de klankinventaris in kaart gebracht om uitspraak en accenten beter te begrijpen.