Coarticulatie

Coarticulatie is het verschijnsel waarbij de articulatie van een klank beïnvloed wordt door omliggende klanken. Doordat de bewegingen van tong, lippen, kaak en velum gelijktijdig plaatsvinden, overlappen spraakgestuurde gestures in tijd, waardoor klanken niet strikt onafhankelijk waarneembaar zijn maar vloeiend in elkaar overvloeien.

Er zijn twee hoofdtypen: anticipatoire coarticulatie, waarbij een komende klank de huidige articulatie beïnvloedt, en carryover coarticulatie, waarbij een voorgaande klank invloed uitoefent op de volgende. In de praktijk treden beide op en variëren per taal en context.

Mechanisme: coarticulatie ontstaat uit de timing en overlap van articulatorische gestures. Het is een normaal en universeel fenomeen; spraak is daardoor gradient en contextafhankelijk in plaats van strikt segmentair. De mate van overlap kan verschillen per taal en registers.

Akoestisch: vormanttransities en aanpassingen in lipronding geven aanwijzingen van coarticulatie in spectrogrammen. Een klinker kan bijvoorbeeld al iets van de volgende medeklinker meekrijgen doordat de lippen of tong richting de volgende klank worden voorbereid.

Belang: coarticulatie verklaart hoe spraak vloeiend en snelheid klinkt, beïnvloedt spraakperceptie, taalverwerving en automatische spraakherkenning. Talen verschillen in de mate van coarticulatie; informele spreektaal laat doorgaans meer overlap zien dan zorgvuldig gesproken taal.

Metingen doen: onderzoeksmethoden zoals ultrasound, palatografie, elektromagnetische articulografie (EMA) en fMRI/MRI volgen articulatorische bewegingen; spectrogrammen tonen vormanttransities die coarticulatie reflecteren.