Afleidingen

Afleidingen, in het Duits en Nederlands ook wel afleiding genoemd, is een morphologisch proces waarbij een nieuw woord ontstaat door het toevoegen van afleidingsmorfemen aan een stam. Het doel van afleiding is vaak een verandering van betekenis of woordklasse, terwijl de basisbetekenis van de stam herkenbaar blijft. Afleidingen staan los van inflectie, waarbij enkel grammaticale kenmerken zoals tijd, getal of geval worden gemarkeerd, en van samenstelling, waarbij twee of meer zelfstandige woorden tot een nieuw woord worden samengevoegd.

In het Nederlands gebeurt afleiding vooral met voor- en achtervoegsels. Voorvoegsels zoals on-, ver-, her- en ont- geven vaak een negatie, een verandering of een verplaatsing in betekenis. Achtervoegsels brengen meestal functie- of woordklasseveranderingen teweeg, bijvoorbeeld -heid en -ing om van bijvoeglijk naar abstracte zelfstandige naamwoorden te gaan (vrij → vrijheid; snelheid). Andere veelvoorkomende achtervoegsels zijn -lijk (bijvoeglijk maakend, bv. zeker → zekerlijk), -baar (leesbaar), en -tje/-je (kleine vorm, diminutief zoals tafel → tafeltje).

Derivatie kan ook de woordklasse veranderen: denken (werkwoord) → denker (zelfstandig naamwoord), werk (zelfstandig naamwoord) → werker (personennaamwoord). Diminutieven zoals huis → huisje en taafel → tafeltje illustreren hoe afleiding ook verkleining of affectie uitdrukt. Daarnaast bestaan er tal van minder productieve afleidingsvormen die beperkt zijn tot bepaalde stems of leenwoorden.

Afleidingen zijn wezenlijk voor de woordvorming en woordenschatuitbreiding van een taal en worden vaak geanalyseerd in morfologische studies en opgenomen in woordenboeken als afgeleide vormen van een basiskern.