afleidingsvormen

Afleidingsvormen zijn vormen die ontstaan door afleiding van een basiswoord via morfologische processen, meestal door toevoeging van voor- of achtervoegsels, of zeldzaam infixatie. Het doel is vaak een nieuw woord met een gewijzigde betekenis en soms een andere woordsoort. Dit staat in contrast met inflectie, waarbij enkel grammaticale eigenschappen zoals tijd, getal of congruentie worden aangepast zonder de kernbetekenis of woordklasse wezenlijk te veranderen.

Derivatie vindt plaats door verschillende soorten affixen. Voorvoegsels zoals be-, ver-, ont-, en her- kunnen een werkwoord of adj. veranderen of versterken. Achtervoegsels zoals -heid, -schap, -ing, -baar, -lijk, -ig en -tje productive vormen van nieuw woord: ze kunnen zelfstandige woorden, bijwoorden of bijvoeglijke woorden opleveren. Een afleiding met -er kan bijvoorbeeld een beroep of agent aanduiden, zoals schrijver of leraar. De combinatie van basiswoord en derivatie-suffix kan ook de woordklasse wijzigen, bijvoorbeeld vrijheid (vrij + -heid) als abstracte noun, of bewondering (bewonderen + -ing) als abstracte noun.

Enkele veelvoorkomende voorbeelden: vrijheid is afgeleid van vrij met -heid, waardoor een abstracte zelfstandige ontstaat; schrijver is afgeleid van schrijven met -er; leesbaar is afgeleid van lees met -baar; katje is afgeleid van kat met -je; belangrijk is afgeleid van belang met -rijk, wat een adjectieve betekenis oplevert. Soms ontstaan afleidingsvormen uit ingesleten woordfamilies in oudere talen of uit leenwoorden.

Derivatie is een belangrijk instrument in het Nederlands om nieuw woordleven te creëren, variatie in stijl mogelijk te maken en de woordenschat uit te breiden. Het begrip vereist aandacht voor productiviteit, semantische veranderingen en grammaticale integratie in de taal.