opioidgeïnduceerde

Opioidgeïnduceerde verwijst naar effecten die optreden bij behandeling met opioïden, pijnstillers die mu-opioïde receptoren stimuleren. De term wordt gebruikt om zowel gewenste analgetische effecten als onbedoelde bijwerkingen te beschrijven die direct door opioïden worden veroorzaakt. In de klinische praktijk wordt onderscheid gemaakt tussen tolerantie, waarbij hogere doses nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken, en opioïde geïnduceerde hyperalgesie, waarbij pijn bij hogere doseringen juist toeneemt.

De meest voorkomende opi gedeïnduceerde bijwerkingen zijn obstipatie, misselijkheid, sedatie en pruritus. Ademhalingsdepressie is een ernstig maar zeldzamer risico, vooral bij hoge doses of gecombineerde factoren. Minder vaak voorkomende, maar klinisch relevante effecten zijn urine-retentie, orthostatische hypo—tensie en cognitieve/of psychomotorische beperkingen. Een apart fenomeen is opioïde geïnduceerde hyperalgesie (OIh), waarbij patiënten gevoeliger worden voor pijn ondanks voortgezette of verhoogde opioïde toediening.

De onderliggende mechanismen zijn multifactorieel. Opioïden activeren mu-receptoren in het centrale en perifere zenuwstelsel, wat leidt tot veranderingen in pijnsignaalwegen, desensitisatie van receptoren en, bij OIh, spinal wind-up en gliale activa. NMDA-receptor betrokkenheid en neuroinflammatoire processen spelen een rol. Verlies van effectiviteit door tolerantie kan samengaan met of onderscheiden zijn van hyperalgesie, waardoor clinici verschillen in oorzaak en behandeling.

Behandelingsprincipes richten zich op het minimaliseren van schadelijke effecten en behoud van pijncontrole. Mogelijkheden omvatten dosisreductie of rotatie naar een ander opioïde, toevoeging van niet-opioïde analgesie of adjuvante medicatie, en specifieke opties bij obstipatie zoals perifeer alfa-opioïde receptorantagonisten. In OIh kan ketamine of andere modulators worden overwogen, altijd afgestemd op de patiënt en symptoomprofiel.