kankervorming

Kankervorming, in het Engels carcinogenesis, is het proces waarbij normale cellen transformeren in kankerachtige cellen. Het is een langdurig, multi-stap proces waarin genetische en epigenetische veranderingen zich stap voor stap voordoen. Door deze veranderingen kunnen cellen ongeremde celdeling vertonen, zich losmaken van de oorspronkelijke locatie en invasief weefsel aantasten; in sommige gevallen kunnen kankercellen metastaseren naar andere delen van het lichaam. De exacte route verschilt per tumor en hangt samen met genetische aanleg, omgevingsfactoren en levensstijl.

Het proces wordt traditioneel onderverdeeld in initiatie, promotie en progressie. Initiatie is het onomkeerbare beschadigen van DNA in één cel, waardoor een geïnitieerde cel ontstaat. Promotie omvat clonale expansie van deze cellen onder invloed van groeistimuli en herhaalde blootstelling aan promotoren; progressie brengt verdere genetische en epigenetische veranderingen met zich mee die de maligne eigenschappen versterken, zoals weerstand tegen apoptose, ongeremde groei, angiogenese en invasie. Moderne inzichten spreken ook van klonale evolutie, waarbij subclonen met extra mutaties populatiegewijs domineren.

Veel factoren vergroten het risico op kankervorming. Blootstelling aan carcinogenen zoals tabaksrook, schadelijke UV-straling, asbest en bepaalde chemische stoffen kan DNA-schade veroorzaken. Infectieziekten zoals humaan papillomavirus (HPV), hepatitis B en C en Helicobacter pylori spelen ook een rol. Leefstijlfactoren (alcohol, ongezonde voeding, gebrek aan beweging), leeftijd en genetische predisposities dragen bij. Bepaalde genetische mutaties in oncogenen en tumormodulerende genen kunnen de kans op kanker vergroten.

Preventie en vroegtijdige detectie spelen een sleutelrol. Vermindering van blootstelling aan carcinogenen, vaccinaties tegen HPV en hepatitis B, en gestructureerde screeningsprogramma’s (zoals cervix-, borsten- en colorectale screenings) kunnen kankerrisico’s verlagen en vroegtijdige opsporing verbeteren. Behandeling van kanker is afhankelijk van het type en stadium, en omvat vaak een combinatie van chirurgie, bestraling, chemotherapie en gerichte therapieën.