celdeling

Celdeling is het proces waardoor een cel zich verdeelt en twee nakomelingen oplevert. Bij veel organismen vindt mitose plaats in somatische cellen, waardoor twee genetisch identieke diploïde dochtercellen ontstaan. Bij seksuele voortplanting vindt meiose plaats, waarbij het chromosoomaantal halveert en uiteindelijk haploïde gameten ontstaan. De celdelingscyclus regelt groei, ontwikkeling en weefselonderhoud.

Mitosis bestaat uit profase, prometafase, metafase, ana­fase en telofase, gevolgd door cytokinese. In profase condenseert chromatine tot chromosomen en vormt zich de spoelfiguur. Prometafase en metafase richten chromosomen op in het equatorvlak. In ana­fase worden zusterchromatiden gescheiden en naar de polen getrokken. Telofase vormt nieuwe kernen en cytokinese verdeelt het cytoplasma, zodat twee identieke dochtercellen ontstaan. In planten- en dierlijke cellen verloopt cytokinese op verschillende wijzen.

Meiose bestaat uit twee ronden deling: meiose I en meiose II. In meiose I worden homologe chromosomen gescheiden en vindt reduktie plaats van het diploïde naar het haploïde aantal; tijdens profase I vindt crossing-over plaats, wat leidt tot genetische variatie. In meiose II worden de zusterchromatiden gescheiden, waarna uiteindelijk vier haploïde dochtercellen ontstaan.

De celdelingscyclus wordt gereguleerd door cyclines en cycline-afhankelijke kinases (CDK's). Checkpoints controleren DNA-schade, duplicatie en chromosoomstelling bij de G1/S-, G2/M- en metafase/anafase-overgangen. Fouten kunnen leiden tot ongecontroleerde celdeling en kanker. Telomeren en telomerase beïnvloeden de levensduur van cellen.

Celdeling is essentieel voor groei, ontwikkeling en weefselherstel en vormt een belangrijk onderzoeks- en klinisch onderwerp, bijvoorbeeld bij kankerbehandeling en regeneratieve geneeskunde.