gentherapietechnieken

Gentherapietechnieken omvatten een reeks methoden om genen in cellen te wijzigen of toe te voegen met als doel ziekten te voorkomen, te behandelen of te verlichten. Het merendeel van de klinische toepassingen betreft somatische therapie, waarbij veranderingen in lichaamscellen plaatsvinden en niet erfelijk zijn. Germlinegen therapie, waarbij genetische wijzigingen in geslachtscellen of embryo’s doorgegeven zouden kunnen worden aan toekomstige generaties, is om ethische en veiligheidsredenen onderwerp van intensief debat en vrijwel beperkt tot onderzoek.

Levering van correctief genetisch materiaal gebeurt via verschillende routes. Virale vectoren, zoals adeno-geassocieerde vectoren (AAV), lentivirale en adenovirale vectoren, worden vaak gebruikt om een functioneel gen of regulerende elementen in doelcellen te brengen. Niet-virale methoden zoals lipide nanopartikels, polymeren, elektroporatie of fysische technieken (bijv. hydrodynamische injectie) bieden alternatieven, soms met verlaging van immuunrespons en insertierisico. Ex vivo benaderingen modificeren cellen buiten het lichaam voordat ze teruggeplaatst worden, terwijl in vivo leveringen rechtstreeks in het lichaam plaatsvinden.

Een belangrijke groep technologieën zijn genome editing tools zoals CRISPR-Cas9, TALENs en ZFN, die gericht wijzigingen aanbrengen op DNA. Nieuwe generaties zoals base editing en prime editing maken enkele fouten mogelijk corrigeren zonder dubbele breuk. Belangrijke aandachtspunten zijn efficiëntie, specificiteit en veiligheid, waaronder off‑target mutaties, insertionele mutagenese en immuunreacties tegen vectoren of editoren.

Toepassingen variëren van erfelijke aandoeningen tot kanker. Voorbeelden van klinische toepassingen zijn Luxturna voor erfelijke retinale dystrofie door RPE65-mutatie, Zolgensma voor SMA en Strimvelis voor ADA‑SCID. Daarnaast worden veel autologe celtherapieën ontwikkeld, zoals CAR‑T behandelingen (bijv. tisagenleucel en axicabtagene ciloleucel), die genetische modificatie van patiënten T-cellen omvatten om kanker aan te pakken.