deindividuatie

Deindividuatie is een psychologisch proces waarbij de individuele identiteit en het zelfbewustzijn afnemen wanneer mensen deel uitmaken van een groep, waardoor ze eerder handelen naar de waargenomen groepsnormen dan naar persoonlijke normen. Het concept gaat terug tot Gustave Le Bon, die in de literatuur over menigten het ontstaan van impulsief en irrationeel gedrag in groepen beschreef. In de hedendaagse sociaal-psychologie zijn empirische studies aangetoond dat anonimiteit, diffusie van verantwoordelijkheid, verhoogde opwinding en een versterkte sociale identiteit deindividuatie kunnen bevorderen.

Belangrijke mechanismen zijn: anonimiteit (bijvoorbeeld door maskers, uniformen of schermen), diffusie van verantwoordelijkheid (wanneer velen kijken, voelt niemand zich persoonlijk verantwoordelijk), verhoogde arousal en verminderde zelfbewustzijn. Samen sturen deze factoren het gedrag meer richting de groepsnorm en minder richting persoonlijke morele standaarden.

Toepassingsgebieden omvatten publieke bijeenkomsten zoals demonstraties en rellen, maar ook online omgevingen waar anonimiteit toeneemt. Deindividuatie kan leiden tot antisociaal gedrag zoals vandalisme of agressie, maar ook tot prosociaal gedrag wanneer de groepsnormen dat voorschrijven. Theoretisch zijn naast Le Bon ook Zimbardo’s werk en de Social Identity Model of Deindividuation Effects (SIDE) van Lea en Spears genoemd als verklarende kaders, en de online disinhibitie (cyberdeindividuatie) (Suler) voor digitale contexten.

Factoren die de mate van deindividuatie vergroten zijn groepsgrootte, uniformen of maskers, alcohol of drugs en het ontbreken van persoonlijke aanspreekbaarheid. De interpretatie van deindividuatie is contextafhankelijk en benadrukt hoe situatie en groepsnormen het gedrag sturen.