culpabiliteit

Culpabiliteit is het oordeel dat iemand schuldig kan zijn aan een daad of het gevolg daarvan, en de mate waarin iemand verantwoordelijk wordt gehouden voor een fout of misdrijf. Het begrip heeft zowel een morele als een juridische betekenis: morele culpabiliteit verwijst naar wat mensen als terecht beschouwen wat betreft schuldgevoel of verwijt, terwijl juridische culpabiliteit verwijst naar aansprakelijkheid volgens wet- en regelgeving en vaak samenhangt met een specifieke mentale staat ten opzichte van het delict.

In de filosofie gaat culpabiliteit verder dan louter oorzaak en gevolg en betrekt zij intentie, bewustzijn en controle over de handeling. In de rechtswetenschap onderscheidt men vaak culpa als nalatigheid (culpa levis) en dolus als opzet of voorbedachte rade; in sommige systemen spreekt men ook van culpa lata. Bij civiele aansprakelijkheid kan culpabiliteit vereist zijn wanneer een fout of tekortkoming aan zorgvuldigheid schort.

In de psychologie is culpabiliteit onderwerp van attributietheorieën en morele oordeelvorming: hoe mensen schuld toeschrijven aan anderen of zichzelf, en hoe contextuele factoren die beoordeling beïnvloeden.

Kritiek rond culpabiliteit richt zich onder meer op de vraag of mensen altijd verantwoord kunnen worden gehouden in het licht van determinisme, situatiegebonden factoren en de invloed van toevalligheden (morele geluk). In de praktijk beïnvloedt culpabiliteit beslissingen op gebieden als strafrecht, compensatie en interpersoonlijke relaties.

Zie ook verantwoordelijkheid, schuld, aansprakelijkheid, blame.