beleefdheidsstrategieën

Beleefdheidsstrategieën zijn communicatieverschijnselen waarmee sprekers de sociale gevolgen van interactie beheren. Ze zijn bedoeld om iemands gezicht te beschermen en de interactie vlot te laten verlopen, vooral bij handelingen die als een bedreiging of last kunnen worden ervaren, zoals verzoeken, beloften, afwijzingen of kritiek. In de pragmatiek wordt dit benaderd vanuit het idee van face en face-threatening acts (FTA).

De bekendste theorie is die van Brown en Levinson (1987). Vier hoofdtypes worden onderscheiden: bald on-record (direct), on-record met positieve politeness (direct maar met affirmatie), on-record met negatieve politeness (mitigerend tegenover impositie), en off-record (indirect). Voorbeelden: bald on-record: "Geef me dat boek."; positieve politeness: "Zou je misschien dat boek willen geven, als het jou niet veel moeite kost?"; negatieve politeness: "Het spijt me dat ik stoor, maar zou u kunnen aangeven waar dit boek te vinden is?"; off-record: "Dit boek zou hier wel goed passen."

Strategieën variëren sterk met de context: machtsafstand, nabijheid en de hoogte van de impositie bepalen wat gepast is. Culturen verschillen in de voorkeur voor positieve of negatieve politeness en in de mate waarin verzoeken expliciet worden gemaakt. In minder formele situaties komen vaker directe vormen voor; in formele of hiërarchische omgevingen wordt juist meer beroep gedaan op verzachte of indirecte formuleringen.

Toepassingen van beleefdheidsstrategieën zijn terug te vinden in dagelijks taalgebruik, klantenservice, onderwijs en diplomatie. Ze dragen bij aan harmonie, voorkomen misverstanden en verbeteren de effectiviteit van communicatie, maar vereisen gevoeligheid voor cultuur en contextverschillen.

Kritieken uitten dat Brown en Levinsons model Westers is georiënteerd en niet voor alle talen en sociale normen op dezelfde manier toepasbaar is; daarom ontstaan lokaal verschillende strategieën.