pragmatiek

Pragmatiek is de tak van de linguïstiek die onderzoekt hoe context bijdraagt aan de betekenis van taaluitspraken. In tegenstelling tot semantics, dat zich bezighoudt met de letterlijke inhoud van woorden, richt pragmatiek zich op wat een spreker bedoelt, hoe luisteraars die bedoeling afleiden en hoe sociale, temporele en discursieve context de interpretatie beïnvloedt. Het bestudeert taalgebruik in communicatie en de interactie tussen spreker en luisteraar.

Belangrijke concepten zijn onder meer context, illocutionaire handelingen en perlocutie, deixis en implicature. Illocutionaire handelingen beschrijven wat een spreker met een uitspraak doet (bijv. beloven, vragen, bevelen), terwijl perlocutie het effect op de luisteraar omvat. De implicature beschrijft hoe luisteraars meer betekenis afleiden dan expliciet is, vaak via Grice’s coöperatieve principe en de maxims van kwaliteit, kwantiteit, relevantie en duidelijkheid. Presupposities en verwijzingen in de taal spelen eveneens een centrale rol. Daarnaast onderzoekt pragmatiek beleefdheid en sociale normen zoals gezichtsbehoud en politeness in interactie.

Historisch gezien ontstond pragmatiek in de twintigste eeuw, met J. L. Austin en zijn speech-act theory als belangrijke mijlpalen en met de ontwikkeling van implicatuur door H. P. Grice. Charles Morris plaatste pragmatiek in het bredere kader van semiotiek. In de hedendaagse taalkunde is pragmatiek verweven met sociolinguïstiek, cognitieve wetenschappen en kunstmatige intelligentie.

Toepassingen liggen in taalkundepraktijk, dialoogsystemen, taalonderwijs en klinische taalwetenschap, waar begrip van context en implicatuur van belang is voor communicatie en interpretatie in realistische situaties.