Homoplazie

Homoplazie, ook wel homoplasie genoemd, is een term uit de biologie die verwijst naar gelijkenissen tussen soorten die niet voortkomen uit een gemeenschappelijke voorouder. Het tegenovergestelde is homologie, waarbij overeenkomsten het gevolg zijn van gedeelde afstamming. Bij homoplazie ontstaan vergelijkbare kenmerken doordat onafhankelijke lijnages onder vergelijkbare omgevingsdrukken vergelijkbare aanpassingen doen, of doordat een erfelijk kenmerk in de loop van de evolutie terugkeert naar een eerder stadium (reversie).

Er zijn verschillende vormen van homoplasy. Convergentie ontstaat wanneer volledig onafhankelijke takken van de evolutiereeks dezelfde kenmerken ontwikkelen vanwege vergelijkbare ecologische eisen. Parallel evolutie gebeurt wanneer verwante groepen vergelijkbare veranderingen ondergaan terwijl ze zich onder overeenkomstige omstandigheden blijven ontwikkelen. Reversies treden op wanneer een afgeleide eigenschap verloren gaat en terugkeert naar de ooievaarse, voorouderlijke toestand.

Voorbeelden illustreren het concept. De vergelijkbare, gestroomlijnde lichaamvormen van vissen, zeezoogdieren en sommige uitgestorven reptielen dienen als classic conjunct voorbeeld van convergente vormgeving. Een ander bekend example is de camera-achtige ogen in verschillende ongerelateerde dieren. Op moleculair niveau kan homoplatie voorkomen door gelijktijdige, onafhankelijke mutaties die tot dezelfde aminozuurvolgorde leiden, of door verzadiging bij DNA-uptapeling.

In fylogenetische analyses kan homoplazie de reconstructie van stamboom compliceren, omdat gelijkaardige kenmerken misleidend kunnen zijn wat betreft afstamming. Modellen en uitgebreide datasets (inclusief moleculaire data) helpen om homoplasy te identificeren en correct te interpreteren.