homoplatie

Homoplatie is een term uit de biologie voor gelijkenissen tussen organismen die niet voortkomen uit een gemeenschappelijke voorouder. Met andere woorden: dezelfde eigenschap verschijnt onafhankelijk in verschillende takken van de stamboom. Het tegenovergestelde is homologie, waarbij overeenkomsten wel terug te voeren zijn op gedeelde afstamming. In de jargon van de systeematiek wordt homoplatie vaak aangeduid als analogie of als kenmerken die ontstaan zijn door convergente of parallelle evolutie, of door reversals (terugkeren naar een eerder estat).

Er worden drie hoofdvormen van homoplatische gelijkenissen onderscheiden. Convergente evolutie ontstaat wanneer volledig verschillende lijnen onder vergelijkbare omgevingsdruk dezelfde functies ontwikkelen, bijvoorbeeld vliegende dieren (vogels en vleermuizen) die vergelijkbare vleugelvormen hebben. Parallelle evolutie gebeurt bij verwante groepen die, nadat zij uit een gemeenschappelijke voorouder zijn vertrokken, vergelijkbare kenmerken ontwikkelen door soortgelijke selectiedruk. Reversals zijn terugvallen naar een eerder aanwezig, vaak functioneel gunstig, karakter dat daarmee opnieuw als een duplicaat van een ouder kenmerk kan lijken.

Voorbeelden omvatten onder meer de ontwikkeling van vergelijkbare wings of vleugels bij vogels en vleermuizen, de camera-achtige ogen bij zeewolven en gewervelde dieren, en de gestroomlijnde lichaamsvormen bij zowel dolfijnen als ichthyosauriërs. Homoplatie kan de interpretatie van fylogenetische relaties bemoeilijken, omdat gelijkenissen misleidend kunnen zijn voor afstamming als ze niet door gedeelde afkomst, maar door onafhankelijke evolutie zijn ontstaan.