Fototoxiteit

Fototoxiteit is een vorm van lichtgeïnduceerde huidreactie die optreedt wanneer een fototoxische stof licht absorbeert en daardoorreactieve zuurstofsoorten of andere energierijke deeltjes genereert die cellen beschadigen. De reactie is dosisafhankelijk en meestal niet immuun gemedieerd, wat betekent dat sensibilisatie niet nodig is en de reactie vaak bij de eerste blootstelling aan zonlicht optreedt in combinatie met de stof.

In tegenstelling tot fototoxiteit is photoallergie een immuunreactie die zich ontwikkelt na sensibilisatie en zich vaak uitbreidt buiten de direct belichte zones, met bijvoorbeeld eczeemachtige huiduitslag als gevolg. Fototoxische reacties ontstaan direct na blootstelling aan zonlicht en de stof, terwijl phot Allergie uren tot dagen later kan ontstaan.

Mechanisme en lichtbronnen: Fototoxische reacties worden meestal geactiveerd door ultraviolet A-licht (UVA, ongeveer 320–400 nm) en afhankelijk van de stof ook door zichtbaar licht. De geactiveerde stof kan energie overdragen aan zuurstof, resulterend in singlet oxygen en andere reactieve zuurstofsoorten die celmembranen, lipiden en eiwitten beschadigen. Niet-immuun, direct beschadigend.

Bekende oorzaken en bronnen: Veel geneesmiddelen en cosmetica zijn fototoxisch, waaronder tetracyclines, fluoroquinolonen, sulfonamiden, amiodaron en sommige NSAID’s zoals ketoprofen; fototoxische reacties komen ook voor bij koolteer (coal tar) en chemische pigmenten. Planten- en planteneiwitten met furocumarines (psoralenen) in citrusvruchten, selderij, peterselie, bergamotolie en St. John’s wort kunnen fototoxiteit veroorzaken.

Symptomen en diagnose: Binnen minuten tot uren na blootstelling aan zon en stof ontstaan vaak intense erytheem, brandende sensatie, zwelling en soms blaren. Diagnose is vooral klinisch, gebaseerd op de combinatie van medicijn- of stofinname en zonblootstelling; onderscheid met photoallergie kan met fotopatch-tests gemaakt worden.

Preventie en behandeling: Vermijden van de stof of het gebruik van zonbescherming (breed-spectrum zonnebrand met UVA/UVB) en beschermende kleding verminderen risico’s. Bij lichte reacties volstaan vaak koelingen en lokale behandeling, eventueel met lokaal corticosteroïd. Ernstigere gevallen vereisen medische evaluatie, vooral bij medicatiegebonden fototoxiteit.